Antykoncepcja hormonalna: wszystko, co musisz wiedzieć
Antykoncepcja hormonalna jest dziś szeroko stosowanym i skutecznym środkiem zapobiegania ciąży. W jaki sposób działa? Jakie niesie skutki uboczne i czy jej stosowanie jest bezpieczne dla pacjentek? Czy można liczyć na niezawodność tej metody? Na te pytania odpowiemy w dalszej części artykułu.
Jak działają metody antykoncepcji hormonalnej?
Antykoncepcja hormonalna opiera się na wykorzystaniu hormonów do zapobiegania ciąży. W tym celu używa się syntetycznie wytwarzanych hormonów steroidowych. Blokują one owulację przez zapobieganie zwiększania się poziomu produkowanej przez przysadkę mózgową lutropiny. Ich działanie obejmuje także zmniejszenie grubości endometrium oraz zatrzymanie ruchów perystaltycznych jelit. W niektórych preparatach stosowane są substancje o działaniu estrogenowym, które zmniejszają stężenie lutropiny i folikulotropiny, przez co nie dochodzi do dojrzewania pęcherzyka jajnikowego.
Mechanizm działania tabletki hormonalnej opiera się zatem głównie na trzech aspektach:
- Hamowanie owulacji: hormony zapobiegają uwalnianiu jajeczka z jajnika.
- Zagęszczanie śluzu szyjki macicy: utrudnia to przedostanie się plemników do macicy.
- Zmiany w błonie śluzowej macicy: utrudniają one implantację zapłodnionego jajeczka.
Dostępne rodzaje antykoncepcji hormonalnej
W polskich aptekach znaleźć możemy różne rodzaje antykoncepcji hormonalnej. Pacjentka w porozumieniu z lekarzem wybiera spośród:
- Tabletek jednoskładnikowych (minipigułek) – zawierają tylko składnik gestagenowy, w każdej pigułce jest zawarta taka sama dawka hormonów. Przyjmuje się je codziennie o stałej porze przez 28 dni, a następnie rozpoczyna się nowe opakowanie, bez stosowania przerwy na krwawienie;
- Tabletek dwuskładnikowych – w ich składzie znajdziemy zarówno składnik gestagenowy, jak i estrogenowy. Naśladują naturalny cykl miesiączkowy, a w przerwach między stosowaniem tabletek z czynnym składnikiem dochodzi do krwawienia z odstawienia. W przypadku pominięcia jednej dawki w pierwszych 7 dniach od rozpoczęcia nowego opakowania możliwość zajścia w nieplanowaną ciążę wzrasta;
- Plastrów antykoncepcyjnych – plaster naklejany jest na kolejne 7 dni odpowiednio w 1, 8 i 15 dniu cyklu (na jeden cykl przypadają zatem trzy plastry). Naklejane są one na wewnętrzną część ramienia, brzuch lub pośladki. Po odklejeniu ostatniego zaleca się 7-dniową przerwę, podczas której występuje krwawienie;
- Wkładek wewnątrzmacicznych – zakładana przez lekarza ginekologa na okres 3-5 lat wkładka cechuje się najwyższą skutecznością w ochronie przed ciążą. Minimalizuje ryzyko działań niepożądanych, ponieważ hormony nie działają tu ogólnoustrojowo. W zależności od dawki hormonów przy stosowaniu wkładki krwawienia miesiączkowe mogą występować lub być całkowicie zahamowane;
- Krążków dopochwowych – zakłada się je 1 dnia cyklu. Po upływie 21 dni są one usuwane i następuje 7-dniowa przerwa, w której pojawia się krwawienie z odstawienia. Ta metoda niweluje ryzyko pominięcia dawki preparatu, przez co jest skuteczniejsza od klasycznych tabletek. Prawidłowo założony krążek nie jest w ogóle wyczuwalny w trakcie stosowania;
- Implantów hormonalnych – wszczepiane pod skórę ramienia przez lekarza ginekologa na okres maksymalnie 3 lat, implanty uwalniają do krwi niewielkie dawki hormonów, dzięki czemu hamują owulację. Cechują się bardzo wysoką skutecznością;
- Zastrzyków – jedna z najmniej popularnych metod w Polsce, polega na podaniu pacjentce domięśniowego zastrzyku z dawką gestagenów. Okres działania pojedynczego zastrzyku to trzy miesiące.
Jak zmieniała się antykoncepcja hormonalna?
Pierwszym krokiem, który przyczynił się do powstania tabletek antykoncepcyjnych, było opracowanie syntetycznych hormonów. Carl Djerassi w 1951 roku uzyskał syntetyczną wersję progesteronu. To odkrycie sprawiło, że w latach 60. XX wieku możliwe było wprowadzenie na rynek pierwszej pigułki antykoncepcyjnej. Wtedy zawierały one znacznie wyższe dawki hormonów niż obecnie. Z biegiem lat, dzięki postępowi w medycynie i technologii, skład pigułek został udoskonalony. Obecnie dostępne są pigułki zawierające niższe dawki hormonów, co przyczynia się do zmniejszenia ryzyka skutków ubocznych.
Rozwój technologiczny umożliwił także wprowadzenie nowych form antykoncepcji hormonalnej, takich jak plastry, wkładki domaciczne czy implanty podskórne. Te metody często są wygodniejsze w stosowaniu i mogą być bardziej odpowiednie dla niektórych kobiet.
Bezpieczeństwo antykoncepcji hormonalnej: Co należy wiedzieć, żeby antykoncepcja była skuteczna?
Bezpieczeństwo stosowania antykoncepcji hormonalnej jest kluczowym aspektem. Wieloletnie badania i obserwacje kliniczne wskazują, że przy prawidłowym stosowaniu ryzyko poważnych skutków ubocznych jest niskie. Jednak jak każdy medykament, antykoncepcja hormonalna nie jest pozbawiona ryzyka.
Istotne jest, aby przed rozpoczęciem stosowania skonsultować się z lekarzem, który oceni indywidualne ryzyko oraz dobierze odpowiednią metodę. Wśród potencjalnych skutków ubocznych wymienia się zwiększone ryzyko zakrzepicy, bóle i zawroty głowy, zmiany nastroju, mdłości i wymioty, obniżone libido czy wahania wagi. Należy pamiętać, że antykoncepcja hormonalna nie chroni przed chorobami przenoszonymi drogą płciową.
Aby antykoncepcja hormonalna była skuteczna, ważne jest przestrzeganie zaleceń dotyczących jej stosowania. Pigułki należy przyjmować codziennie o tej samej porze, a w przypadku innych metod (np. plastrów, zastrzyków) przestrzegać harmonogramu aplikacji.
Przeciwwskazania do stosowania antykoncepcji hormonalnej
Mimo że prawidłowo dobrana antykoncepcja hormonalna jest bezpieczna dla kobiety, jest kilka przypadków, w których wskazane jest wybranie innej metody antykoncepcyjnej. Bezwzględnie nie należy stosować antykoncepcji hormonalnej w czasie ciąży, w przypadku chorób naczyń krwionośnych, przy raku piersi, ciężkich chorobach wątroby. Nie zaleca się też stosowania tej metody u osób trwale unieruchomionych, ze wskaźnikiem BMI powyżej 35 i u pacjentek palących papierosy.
Antykoncepcja hormonalna jest bezpiecznym i skutecznym sposobem zapobiegania ciąży, pod warunkiem stosowania jej zgodnie z zaleceniami medycznymi. Jej wybór powinien być poprzedzony konsultacją z lekarzem, który pomoże dobrać najodpowiedniejszą metodę.